فلوراید یکی از عناصر ضروری است که در پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها و تقویت استحکام آن‌ها نقش مهمی دارد. در روش فلوراید درمانی، فلوراید را به صورت موضعی و برای دوره خاصی بر روی دندان‌ها جهت بالابردن مقاومت آن‌ها در برابر پوسیدگی به کار می‌برند. در زمان کودکی نیز برای کاهش و جلوگیری از پوسیدگی دندان کودکان، از روش فلوراید تراپی استفاده می‌کنند. در ادامه نحوه انجام فلوراید تراپی و فواید و عوارض آن را بررسی می‌کنیم.
فلوراید چیست؟
فلوراید یک ماده معدنی در استخوان‌ها و دندان‌های شماست و نیز به طور طبیعی در آب، خاک، گیاهان، سنگ و هوا یافت می‌شود. تقریباً تمام آب حاوی مقداری فلوراید است، اما معمولاً برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کافی نیست.
پوسیدگی دندان توسط باکتری‌های خاصی در دهان ایجاد می‌شود. وقتی فردی قند و سایر کربوهیدرات‌ها را می‌خورد، این باکتری‌ها اسید تولید می‌کنند که مواد معدنی را از سطح دندان حذف می‌کند. فلوراید به معدنی شدن مجدد سطوح دندان کمک کرده و از ایجاد سوراخ روی دندان جلوگیری می‌کند.
فلوراید برای جلوگیری از پوسیدگی دندان در دهه 1940 مورد استفاده قرار گرفت. در واقع فلوراید با متوقف یا حتی معکوس کردن فرآیند پوسیدگی دندان مینای دندان را محکم نگه می‌دارد. فلوراید همچنین می‌تواند به عنوان یک اقدام بهداشت عمومی به منابع آب آشامیدنی اضافه شود.
مقدار فلوراید مورد نیاز بدن
بسته به اینکه چقدر به بهداشت دهان و دندان خود اهمیت می‌دهید، توصیه می‌شود هر سه یا شش ماه یا حداکثر ۱۲ ماه یکبار برای فلورایددرمانی به دندانپزشک مراجعه کنید. اگر دندان‌های شما در معرض خطرپوسیدگی شدید قرار داشته باشد؛ دندانپزشک برای شما یک محلول شستشو یا ژل مخصوص فلوراید برای استفاده روتین در منزل تجویز می‌کند. در ادامه مقدار فلوراید لازم برای سنین مختلف را بررسی می‌کنیم:
- تولد تا ۳ سالگی:۰.۱ تا ۱.۵ میلی گرم (mg)
- ۴ تا ۶ سالگی:۱ تا ۲.۵ میلی گرم (mg)
- ۷ تا ۱۰ سالگی: ۱.۵ تا ۲.۵ میلی گرم (mg)
- نوجوانان و بزرگسالان: ۱.۵ تا ۴ میلی گرم(mg)
فلوراید تراپی چیست؟
فلوراید تراپی معمولاً نوعی درمان حرفه‌ای حاوی غلظت بالایی از فلوراید است که دندانپزشک یا متخصص بهداشت برای بهبود سلامت و کاهش خطر پوسیدگی روی دندان‌های فرد اعمال می‌کند. این دسته از درمان‌های داخل مطب ممکن است به شکل محلول، ژل، فوم یا لاک باشد. همچنین برخی از درمان‌های فلوراید با غلظت بالا وجود دارد که افراد می‌توانند در خانه از آن‌ها استفاده کنند، اما فقط تحت نظر دندانپزشک.
فلوراید تراپی را میتوان هم برای دندان‌های شیری و هم برای دندان‌های دایمی در نظر گرفت. فلورایدی که دندانپزشکان در این درمان‌ها استفاده می کنند مشابه فلوراید موجود در خمیر دندان است. با این حال، این درمان حاوی دوزهای بسیار بالاتری است و سریع‌تر نتیجه می‌دهد.
فلوراید تراپی چگونه انجام می شود؟
همانطور که بررسی کردیم، فلورایدتراپی عبارت است از انتقال فلوراید به دندان به صورت موضعی یا تخصصی که برای جلوگیری از پوسیدگی دندان طراحی شده است. فلوراید تراپی در کلینیک دندانپزشکی در غرب تهران در کنار سایر خدمات درمان ریشه یا پر کردن دندان انجام می‌شود.
در این روش دندانپزشک ابتدا سطوح روی دندان را با برس و خمیر مخصوص شستشو داده و تمیز می‌کند بعد فلوراید را به صورت ژل و وارنیش روی دندان‌ها قرار می‌دهد. پس از آن باید بدون شستشوی دهان، آب دهان را چندین بار خالی کرد. همچنین تا نیم ساعت بعد از فلوراید درمانی از خوردن غذا و نوشیدنی پرهیز کنید. توجه داشته باشید که تغییر رنگ سطح دندان پس از وارنیش فلوراید طبیعی است و به مرور پس از مدتی به حالت اولیه خود بر می‌گردد.
انواع مختلفی از درمان فلوراید وجود دارد که شامل درمان‌های خانگی و فلوراید موضعی حرفه ای (PATF) می‌شود. فلوراید درمانی بر اساس کاربرد طبقه‌بندی می‌شود و شامل: دهان‌شویه‌ها، ژل‌ها/فوم‌ها، لاک‌ها، مکمل‌های رژیمی فلورایدات و فلوراید آب هستند.
فواید و عوارض فلوراید تراپی
به طور کلی فلوراید تراپی در زمینه دندانپزشکی مدرن مورد توافق قرار می‌گیرد. فلوراید عمدتاً به سه روش با پوسیدگی دندان مبارزه می‌کند که عبارت هستند از:
فلورایدتراپی با تسریع فرآیند معدنی سازی مجدد، دندان‌ها را تقویت می‌کند. فلوراید موجود در بزاق به سطح دندانی که در آن دمینرالیزاسیون رخ داده است جذب می‌شود .وجود این فلوراید به نوبه خود باعث جذب سایر مواد معدنی (مانند کلسیم) شده و در نتیجه منجر به تشکیل ماده معدنی دندان جدید می‌شود.
فلورایدتراپی دندان‌ها را در برابر پوسیدگی مقاوم تر می‌کند. ماده معدنی دندان جدید که توسط فرآیند ریمینرالیزاسیون در حضور فلوراید ایجاد می‌شود، در واقع یک ترکیب معدنی «محکم‌تر» از زمانی است که در ابتدا در دندان وجود داشت. دندان‌ها به طور کلی از هیدروکسی آپاتیت و هیدروکسی آپاتیت کربناته تشکیل شده‌اند. فلوراپاتیت در طی فرآیند معدنی سازی مجدد زمانی که فلوراید وجود دارد ایجاد می‌شود و در برابر انحلال توسط اسیدها مقاومت بیشتری دارد.
فلورایدتراپی می‌تواند توانایی باکتری‌های تولیدکننده اسید دهان را مهار کند. فلوراید سرعت تولید اسید توسط باکتری‌هایی که در پلاک‌های دندانی زندگی می‌کنند را با اختلال در توانایی باکتری برای متابولیسم قندها کاهش می‌دهد. هر چه باکتری‌ها قند کمتری مصرف کنند، ضایعات اسیدی کمتری در فرآیند دمینرالیزاسیون نقش خواهند داشت.
عوارض فلوراید تراپی
در کنار ویژگی‌های مثبت فلوراید درمانی و اهمیتی که فلوراید بر سلامت دندان‌های ما دارد؛ برخی از حامیان سلامت طبیعی در مورد فلوراید در دوزهای بالا ابراز نگرانی کرده‌اند. از جماه عوارضی که فلوراید برای دندان‌های انسان دارد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تغییر رنگ دندان
شایع ترین عارضه جانبی فلوراید تغییر رنگ دندان است. فلوروز عارضه ای است که باعث ایجاد رگه‌های سفید یا تغییر رنگ روی دندان‌ها می‌شود .فلوئوروزیس زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در زمانی که دندان‌های شیری و بزرگسالی زیر لثه‌اش در حال رشد هستند، فلوراید زیادی مصرف کند .یک کودک از بدو تولد تا 8 سالگی ممکن است به فلوئوروزیس مبتلا شود؛ اما این حالت با انجام فلوراید تراپی در مطب دندانپزشکی اتفاق نمی‌افتد.
تغییر رنگ در میان کودکان خردسالی که بیش از حد فلوراید مصرف می‌کنند، به دلیل مصرف مکمل‌های فلوراید یا قورت دادن خمیر دندان شایع‌تر است.
درخدمات بهداشت عمومی ایالات متحده، یک منبع مورد اعتماد برای کمک به جلوگیری از پوسیدگی دندان و به حداقل رساندن خطر فلوروزیس دندان، دستورالعمل‌هایی را برای میزان فلورایدی که آب آشامیدنی جامعه باید داشته باشد، تنظیم کرده‌اند. این سطح در حال حاضر 0.7 میلی گرم فلوراید در لیتر (mg/l) آب است.
کارشناسان توصیه می‌کنند که حتی کودکانی که خیلی کوچک هستند و نمی‌توانند خمیر دندان را بیرون بریزند، باید از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنند.
آکادمی دندانپزشکی اطفال آمریکا (AAPD) توصیه می‌کند که والدین یا مراقبان کودک به محض رویش اولین دندان کودک از مقدار کمی خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنند. این کار از دندان‌های کودک در برابر پوسیدگی محافظت می‌کند. اما اگر کودک به طور تصادفی خمیر دندان را ببلعد، او را در معرض خطر فلوروزیس قرار نمی‌دهد.
آلرژی یا تحریک
یک فرد ممکن است واکنش آلرژیک به فلوراید داشته باشد یا دچار تحریک پوست شود، اگرچه این واکنش‌ها نادر هستند.
اثرات سمی
اگر فلوراید به اشتباه یا با دوزهای بسیار بالا استفاده شود، می‌تواند سمی باشد. با این حال، این اتفاق غیر معمول است.
انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) برای کودکان زیر 6 سال استفاده از وارنیش فلوراید را توصیه می کنند. وارنیش فلوراید گزینه بهتری برای کودکان خردسال است؛ زیرا معمولا این دسته از کودکان تمایل به بلع فوم یا ژل دارند که ممکن است باعث تهوع و استفراغ شود.
فلوراید تراپی کودکان
فلوراید درمانی اگرچه برای بزرگسالان مفید است، اما در کودکانی که دندان‌هایشان در حال رشد است، اهمیت بیشتری دارد. با رشد دندان‌ها در استخوان‌های فک، مینای دندان در حال ریختن است و مصرف فلوراید منجر به تشکیل بیشتر فلوروآپاتیت در ساختار معدنی مینا می‌شود.
ژل فلوراید و وارنیش فلوراید برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کودکان وجود دارند. در فلوراید درمانی، فلوراید را به‌صورت ژل یا وارنیش روی دندان‌ها به کار می‌برند.
بهتر است برای درمان به روش فلوراید تراپی از زمان رویش دندان‌های شیری و تا 14 سالگی هر 6-3 ماه یکبار به دندانپزشکی کودکان مراجعه کنید. برای دندان‌های کودکان بالای 6 سال که خطر بالای پوسیدگی دارند، حتما تحت نظر دندانپزشک از دهانشویه حاوی فلوراید در منزل استفاده کنید. برخی دهانشویه‌هایی که به صورت روزانه استفاده می‌شوند، فلوراید کمتر و آنهایی که هفتگی مورد استفاده قرار می گیرند، فلوراید بیشتری دارند.
آیا فلوراید تراپی تنها مخصوص کودکان است؟
در پاسخ به این سوال باید گوییم خیر! زیرا پوسیدگی دندانی تنها مختص کودکان نیست و بزرگسالان نیز در معرض پوسیدگی‌های شدید قرار دارند. از جمله، کسانی که دچار خشکی دهان هستند یا به علت شیمی درمانی یا مشکلات دیگر به تهوع زیاد دچار هستند. همچنین افرادی که میزان باکتری‌های تخریب کننده دهانشان زیاد است به فلوراید تراپی احتیاج دارند.
برای کاهش و جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها دندانپزشکان توصیه می‌کنند از مکمل‌های موضعی فلوراید هم به صورت خمیردندان‌های حاوی فلوراید بالا و هم دهانشویه استفاده شود یا اینکه فلوراید تراپی منظم با وارنیش فلوراید انجام بپذیرد. با این روش مقدار زیادی فلوراید به دندان می‌رسد و آن را نسبت به پوسیدگی مقاومتر می‌کند. دقت داشته باشید که فلوراید با اینکه از مهمترین عناصر طبیعی در ساختار دندان محسوب می‌شود ولی تنها عامل جلوگیری کننده از پوسیدگی نیست؛ بنابراین با رعایت بهداشت دهان و دندان تا حد زیادی میتوان از بروز اسیب‌های دندان جلوگیری کرد.
